Wednesday, June 5, 2013

ঘৰৰ পুখুৰীটো আৰু আমাৰ চাৰিওফালৰ পৰিবেশ



সিদিনা দিল্লীত বাছত এফালে গৈ থাকোতে ৰাস্তাৰ কাষত এখন ফলক দেখিলো ---
     "Third world war would be fought over water, Save water"

   আগৰ দিনত আমাৰ অসমৰ গাওসমূহত টিউবৱেল, ব'ৰৱেল আদি নাছিল বুলিয়েই কব পাৰি। আছিল ঘৰৰ আগফালে, পাছফালে ডাঙৰ সৰু পুখুৰী। সেই পুখুৰীৰ পানীৰেই ঘৰৰ পানীৰ প্ৰয়োজন পূৰণ হৈছিল। বেচিভাগ অঞ্চলতে সমূহীয়া পুখুৰীও আছিল। তাৰপৰাই গাঁৱৰ মানুহে পানী ব্যৱহাৰ কৰিছিল। গাঁৱৰ জীয়ৰী-বোৱাৰীয়ে জাক পাতি পাতি কলহ ভৰাই ভৰাই পানী নিবলৈ অহা দৃশ্যটোও বৰ মনোৰম আছিল। বহুতে আকৌ সেই পানী অনা সময়খিনিলৈ বৰ আগ্ৰহেৰে বাট চাই থাকিছিল। প্ৰিয়জনক দেখাৰ আশাত, এষাৰ মাত দিয়াৰ আশাত। সেই পুখুৰীয়ে যে অকল তেঁওলোকৰ মনতেই যে আশাৰ সঞ্চাৰ কৰিছিল এনে নহয় চাৰিওফালৰ পৰিবেশ টো জীপাল কৰি ৰখাতো অতি গুৰুত্বপূর্ণ ভুমিকা লৈছিল। তদুপৰি গাঁৱত এক সৱল সামাজিক মূলধন (social capital) গঢ়াত এই সমূহীয়া পুখুৰীয়ে বিশেষ অৰিহণা আগবঢ়াইছিল বুলি ক'লে বঢ়াই কোৱা নিশ্চয় নহ'ব।

  কিন্তু সময়ৰ সোঁতত গাৱলৈ টিউবেল আহিল, ব'ৰৱেল আহিল। পুখুৰীৰ প্ৰয়োজন নাইকিয়া হৈ পৰিল। হাঁহ চৰিবলৈ আৰু মাছ কেইটামান পোহাৰ বাহিৰে পুখুৰীৰ প্ৰয়োজন নাইকিয়াই হ'ল বুলিব পাৰি।এতিয়া গাঁৱলৈ গলে আগৰ স্বচ্ছ-নিকা পানীৰ পুখুৰী এটা দেখিবলৈ পোৱাটো বিৰল। ঘৰে ঘৰে টিউবৱেল হ'ল।

  কিন্তু প্ৰশ্ন হয় এই টিউবৱেল, ব'ৰৱেল বিলাকৰ আমাৰ পৰিবেশ সংৰক্ষণত কিমান অৱদান আগবঢ়াইছে ? আজি ভাৰতৰ বেছিভাগ নগৰ-মহানগৰতেই পানীৰ অভাৱ এটা ডাঙৰ সমস্যা। ভূগর্ভৰ জলপৃষ্ঠ (ground water table) অতি দ্ৰুতগতিত হ্ৰাস পাইছে। ই অতি সঁচাকৈয়ে এটা চিন্তনীয় বিষয়। ইয়াৰ কাৰণ সেই একেই দ্ৰুতগতিত বাঢ়ি অহা টিউবৱেল আৰু ব'ৰৱেল।  ব'ৰৱেলে এটা সময়ত পঞ্জাৱ,হাৰিয়ানালৈ "গ্ৰিণ ৰিভলিউচন" লৈ আনিছিল। লগতে আনিছিল সকলোৰে বাবে অর্থনৈতিক উন্নতিৰ পথ। কিন্তু সেই একেই বৰৱেল আজি পঞ্জাৱ,হাৰিয়ানাৰ মূৰৰ কামোৰণি হৈ পৰিছে। দ্ৰুতগতিত হ্ৰাস পাইছে ভূগর্ভৰ জলপৃষ্ঠ। পঞ্জাৱ, হাৰিয়ানাৰ ভূগর্ভৰ জলপৃষ্ঠ আজি দেশৰ ভিতৰতে আটাইতকৈ কম বুলি বিশেষজ্ঞই মত পোষণ কৰিছে। কথা ইমানেই গুৰুত্ব পর্য্যায় পাইছেগৈ যে কিছু কিছু খাপ পঞ্চায়তে ধান খেতিত পানীৰ প্ৰয়োজন তুলনামূলক ভাবে বেছিকৈ দৰকাৰ হোৱা বাবে ধান খেতি কৰাত বাধা আৰোপ কৰিছে।

  বাংগালোৰ,মুম্বাই,দিল্লী আদি দেশৰ ডাঙৰ ডাঙৰ মহানগৰ বিলাকতো দিনক দিনে কমি অহা  ভূগর্ভৰ জলপৃষ্ঠ এক সমস্যা হিচাপেই পৰিগণিত হৈছে। ইয়াৰ কাৰণ চাৰিওফালে বাঢ়ি অহা ইমাৰতবোৰ।  বাংগালোৰত যোৱা তিনি বছেৰেই পানীক লৈ সৃষ্টি হোৱা এটা হাহাকাৰ অৱস্হা প্ৰত্যেক বছেৰেই দেখি আহিছো । স্হানীয় মানু্হৰ মতে বাংগালোৰৰ চাৰিওকাষে থকা আজি শুকাই যোৱা বিলবিলাক এটা সময়ত পানীৰে গোটেই বছৰ ধৰি উপচি থাকিছিল। অথচ আজি দেখিলে বিল বুলি ভাবিবলৈকে সন্দেহ হয়।

কিন্তু এই পুখুৰী, বিলবিলাকেই এটা সময়ত পৰিবেশ সংৰক্ষণত অতি গুৰুত্বপূর্ণ ভুমিকা লৈছিল। পুখুৰী,বিল আদিয়ে ভূগর্ভৰ জলপৃষ্ঠ বঢ়োৱাত সহায় কৰে। চাৰিওকাষৰ অঞ্চলটোত মাটিৰ আদ্ৰতা(moisture content) বঢ়ায় আৰু ই গছ-গছনি ডাঙৰ দীঘল হোৱাত সহায় কৰে। পাৰিস্হিতিক ভাৰসাম্য (ecological balance) ৰক্ষা কৰাতো এই পুখুৰী, বিলবিলাকৰ অৱদানৰ কথা নুই কৰিব নোৱাৰি। ভাৰতৰ বহুতো শুকান অঞ্চললৈ অভূতপূর্ব পৰিৱর্ত্তন অনাত এই পুখুৰীয়ে বিশেষ ভুমিকা গ্ৰহণ কৰিছে।

   এইক্ষেত্ৰত মহাৰাস্টৰ "হিৱাৰে বাজাৰ" গাঁৱৰ কথা উল্লেখ কৰিব পাৰি। নতুনকৈ গ্ৰহণ কৰা পানী সংৰক্ষণ আঁচনিয়ে এসময়ৰ খৰাং পৰিস্হিতি,দুর্ভিক্ষই লগ এৰা নিদিয়া এই গাঁৱলৈ এক অভূতপূর্ব পৰিবর্তন লৈ আনিল। ১৯৯৫ চনত এই গাঁৱৰ "পাৰ কেপিটা ইনকম" আছিল ৮৫০ টকা। আজি ই ৩০০০০ টকা। আজি এই একেখন গাৱতে ৬০ তকৈয়ো অধিক মিলিয়'নেয়াৰ আছে। অর্থনৈতিক উন্নতিৰ লগতে ‌ইয়াত গঢ় লৈ উঠিছে এক শক্তিশালি সমাজ ব্যৱস্হা। আজি এই গাঁৱৰ সামাজিক মূলধন (social capital) অতি প্ৰশংসনীয়। দেশৰ এক আদর্শ গাও হিচাপে এই গাঁৱে আজি ঠাই পাইছে।

( http://en.wikipedia.org/wiki/Hiware_Bazar আৰু https://www.youtube.com/watch?v=7bSd1zo-hZg  এই লিংক কেইটাত এই গাঁৱৰ পৰিৱর্ত্তনৰ সবিশেষ দিয়া হৈছে। পঢ়ুৱৈক বিশেষকৈ ভিডিঅ' টো চাবলৈ অনুৰোধ জনালো)

ঠিক তেনেদৰে মধ্যপ্ৰদেশৰ দেৱাশ গাঁৱৰ কথাও উল্লেখ কৰিব পাৰি। ভূগর্ভৰ জলপৃষ্ঠ কমি যোৱাত এটা সময়ত গাঁৱৰ টিউবৱেলেদি পানী ওলোৱা বন্ধ হৈ থাকিল। খেতি কৰিবলৈয়ো পানী নোহোৱা হ'ল। ফলত গাঁৱখনত সৃষ্টি হ'ল এক অভাৱনীয় পৰিস্হিতিৰ। গাঁৱখনলৈ নামি আহিল দুর্ভিক্ষ আৰু দৰিদ্ৰতা। শেষত উপায়হীন হৈ গাওবাসীয়ে আৰম্ভ কৰিলে পানী সংৰক্ষন আঁচনি। বৰষুণৰ পানী সংৰক্ষণ কৰিবলৈ ললে, ন ন পুখুৰী খান্দিলে গাঁৱ'ত। ইয়াৰ ফলো অতি সোনকালেই দেখা পোৱা গল। ভূগর্ভৰ জলপৃষ্ঠ অতি সোনকালেই বাঢ়ি আহিল। ফচল উৎপাদনতো অভুতপূর্ব বৃদ্ধি দেখা গ'ল। তাৰ পাছত আৰু দেৱাশবাসীয়ে পাছলৈ ঘূৰি চাবলগীয়া হোৱা নাই৷ এতিয়া আৰু দেৱাশ গাঁৱবাসীয়ে পানীৰ কাৰণে টিউবৱেলৰ ওপৰত নির্ভৰ কৰিবলগীয়া নহয়। খেতিৰপৰা আৰম্ভ কৰি খোৱা পানীটুপিলৈকে তেওলোক স্ব নির্ভৰশীল।
 (http://www.indiawaterportal.org/articles/death-tubewells-and-resurgence-ponds-video-jal-khets-irrigation-through-rainwater

 আজি ভাৰতৰ বহুতো অঞ্চললৈ এনেবোৰ পানী সংৰক্ষণ আঁচনিয়ে দীর্ঘস্হায়ী বিকাশ (sustainable growth) লৈ আনিছে যি সঁচাকৈয়ে এক যোগাত্মক দিশ। মানুহে টিউবৱেল, ব'ৰৱেল ব্যৱহাৰ কৰা বন্ধ কৰিছে। তাৰ সলনি পানীৰ উৎসৰ কাৰণে বৰষুণ,পুখুৰী, বিলৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছে। কিন্তু আমি অসমলৈ চকু দিলে লক্ষ্য কৰিব পাৰো যে এনেবোৰ ব্যৱস্হা অসমত আমাৰ অতীজৰেপৰা আছিল। যি সময়ত বাকীবিলাক ৰাজ্যত পানীৰ উৎসৰ কাৰণে পুখুৰী,বিলৰ ওপৰত বিশেষ গুৰুত্ব দিয়া হৈছে আমি আকৌ সেই একে সময়তে সেই উন্নত প্ৰণালীবিলাক কাটি কৰি মর্দাণ টিউবৱেল, ব'ৰৱেলৰ ফালেহে ঢাল খাইছো। কাকতালীয় ভাবে লগতে ক্ষয় গৈছে আমাৰ সামাজিক মূলধন (social capital)। এইক্ষেত্ৰত নিসন্দেহে আমি ভাৰতৰ আন আন ৰাজ্যত টিউবৱেল, ব'ৰৱেলৰ বহুল ব্যৱহাৰৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা পৰিস্হিতিৰপৰা শিক্ষা লোৱাৰ সময় আহি পৰিল।

  পানীৰ ক্ষেত্ৰত তুলনামূলকভাবে ভাৰতৰ বাকীবিলাক ৰাজ্যতকৈ অসমৰ অৱস্হা ভাল বুলিয়েই ক'ব পাৰি। কিন্তু ইয়াকে ভাবি আমি হাত সাৱটি বহি থকাৰ কোনো যুক্তি নাই। শীঘ্ৰেই প্ৰতিকাৰ নললে যে অসমতো যে এদিন পঞ্জাৱ,হাৰিয়ানাৰ দৰে অৱস্হা আহি পৰিব তাত কোনো সন্দেহ নাই। ভাল কথা এয়েই যে এই ক্ষেত্ৰত আমি চৰকাৰৰ মুখলৈ সহায়ৰ কাৰণে বাট চাই থাকিব নালাগে। মন থাকিলে অতি কম খৰছতে অলপ বিজ্ঞান সন্মত ভাবে এই পুৰণি প্ৰথাৰ পৰিবর্তন আনি আমি এনবোৰ ব্যৱস্হা নিজেই কৰি ল'ব পাৰো। অদূৰ ভবিষ্যতে আমাৰ গাঁৱবিলাকতো অতীজৰ এনেবোৰ উন্নত ব্যৱস্হাই পুনৰ গা কৰি উঠিব বুলি আশা ৰাখিলো।

(IIM'ত এটা বিষয় আছিল- Environmental Management । বিষয়টোত শিকা কথাৰে আৰু বাতৰি কাকতত দৈনিক পঢ়িবলৈ পোৱা বাতৰিকে সমল কৰি লেখাটি প্ৰস্তুত কৰা হৈছে। পঢ়ুৱৈলৈ বিশেষ অনুৰোধ- 'হিৱাৰি বাজাৰ" গাঁৱৰ ভিডিঅ' টো যেন চাবলৈ নাপাহৰে।)


No comments:

Post a Comment